MALTANKA, CZYLI HISTORIA NIEZWYKŁEJ POZNAŃSKIEJ KOLEJKI
Już od 46 lat wąskotorowa Kolejka Parkowa Maltanka stanowi jedną z największych atrakcji Poznania. Od kwietnia do września przewozi setki pasażerów, wybierających się na spacer w okolice jeziora Maltańskiego i Nowego Zoo, zapewniając frajdę zarówno dzieciom, jak i ich rodzicom.
Poznańska Kolejka Dziecięca Maltanka, obecnie zwana Kolejką Parkową Maltanka, to jedna z trzech kolejek parkowych w Polsce i jedna z dwóch jeżdżąca na torze o prześwicie 600 mm. Od 1972 r. można nią podróżować w rejonie Malty, Nowego ZOO i terenów Białej Góry, ale wcześniej stanowiła atrakcję Łęgów Dębińskich, gdzie, w latach 1956 – 1970, istniała Harcerska Kolej Dziecięca, poprzednik „Maltanki”.
Harcerska Kolej Dziecięca
Na dawnych terenach ogródków rozrywkowych w rejonie Drogi Dębińskiej, zbudowano Poznańską Kolejkę Dziecięcą, mającą być częścią ogromnego kompleksu rozrywkowego, który planowano zbudować w tym miejscu. Kompleksu nie udało się zbudować, ale kolejka powstała. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło 22 lipca 1956 r. Trasa kolejki liczyła 2,5 km (wg innych źródeł 1,5 km). Przebiegała wzdłuż Drogi Dębińskiej, pomiędzy Ogrodem Jordanowskim a Łęgami Dębińskimi. W październiku 1957 r. kolejkę oddano pod opiekę harcerzom z Chorągwi Wielkopolskiej i od tamtego czasu nazywano ją Harcerską Koleją Dziecięcą. Wagony wyprodukowano w dawnych zakładach Cegielskiego (wówczas ZISPO, czyli Zakładach im. Stalina), a lokomotywy w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego. Kolejka poruszała się z maksymalną prędkością 10 km/h, a podróż w obydwie strony trwała od 30 do 45 minut.
Regularne kursy trwały do 1965 r., a później kolejka kursowała okazjonalnie. Ostatni kurs HKD odbył się w 1970 r. Projekt budowy parku rozrywki na Łęgach ostatecznie przeszedł do historii. Zaplanowano za to budowę trasy Hetmańskiej, której przebieg kolidował z torowiskiem HKD. Postanowiono wówczas przenieść kolejkę nad Maltę, gdzie miała stać się elementem planowanego parku Tysiąclecia.
Lokomotywa Wls40-100, źródło: Wikimedia.
Kolejką do Zoo
Pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku, nad jeziorem Maltańskim założono ogromny Park Tysiąclecia, a na Białej Górze nowy ogród zoologiczny. Mieszkańcy Poznania otrzymali więc nowe, atrakcyjne miejsca spacerowe. Teren był duży, więc pojawił się problem zapewnienia dojazdu chętnych do tych miejsc. Ktoś wpadł na pomysł, aby przenieść nad Maltę kolejkę z Dębca. Pomysł został podchwycony przez grupkę entuzjastów, którzy założyli Społeczny Komitet Budowy Kolejki Dziecięcej w Parku Tysiąclecia w Poznaniu. Na jego czele stanął naczelny dyrektor Okręgu Kolei Państwowych w Poznaniu, inż. Edmund Rejek. Projekt budowy kolejki zatwierdziło Prezydium Miejskiej Rady Narodowej uchwałą z 19 marca 1971 r. Głównym projektantem kolejki został Edmund Szott.
Trasę przebiegu kolejki wytyczono tak, aby maksymalnie chronić drzewostan. Jej długość wyniosła 3550 m, a stacje końcowe wykonano jako pętle. Zarówno lokomotywa jak i wagoniki pochodziły ze starej kolejki dębińskiej, ale jednocześnie ZNTK dostarczyły drugą lokomotywę typu WLs50, zbliżoną do dotychczasowej, ale o większej mocy. W zakładach Cegielskiego wyprodukowano trzy nowe wagoniki. W sumie, kolejka maltańska dysponowała dwoma składami po cztery wagony każdy.
Torowisko kolejki zbudowały w czynie społecznym cztery plutony wojska, kierowane przez specjalistów od tego typu prac. Uroczyste oddanie trasy nastąpiło 21 lipca 1972 r. Administrowanie nią powierzono Miejskiemu Przedsiębiorstwu Komunikacyjnemu. Pozostało tylko nadać nazwę czterem przystankom trasy. Tu pomogli sami poznaniacy. W popularnej w mieście gazecie „Ekspresie Poznańskim”, ogłoszono plebiscyt na nazwy stacji. Dwie początkowe (lub końcowe) stacje, w zależności od punktu widzenia, nazwano „Maltanka” i „Zwierzyniec”, dwie pozostałe to: „Ptyś” i „Balbinka”. Nazwy dwóch ostatnich stacji zapewne większości Czytelnikom nic nie powiedzą. Nawiązują bowiem do popularnej w owym czasie wieczorynki o przygodach kurczaka Ptysia i gąski Balbinki. Sama nazwa kolejki maltańskiej też nie była oczywista. Początkowo nazywano ją „Kolejką Dziecięcą Maltanka” lub „MPK Kolejka Dziecięca”. Dopiero w 2002 r. uzyskała ona obowiązującą do dziś nazwę „Kolej Parkowa Maltanka”.
Lokomotywa "Borsig" z 1925 r., źródło: Wikimedia.
Od samego początku kolejka wzbudzała spore zainteresowanie poznaniaków. W pierwszym sezonie swej działalności przewiozła 65 tys. pasażerów, a w rekordowym 1987 r., aż 209 tys. Na przełomie stuleci jej popularność nieco spadła. Przewiozła wówczas ok. 80 tys. osób w sezonie. Obecnie, od kwietnia do września, czyli w sezonie kursowania kolejki, przewozi ona od 140 do 170 tys. osób. W 1990 r. w związku z przygotowaniem do Mistrzostw Świata w Kajakarstwie, zmieniono nieco trasę kolejki. Przełożono bardziej na północ tej torowisko, które biegło wzdłuż brzegu jeziora. Przesunięto też na zachód przystanek Balbinka i zbudowano przy nim mijankę, zabezpieczoną sygnalizacją świetlną. W 1975 r. rozbudowano też infrastrukturę kolejki. Do tej pory za budynki stacyjne służyły kioski gazetowe, które zastąpiono pawilonami ze szkła i stali. W 1998 r. oddano do użytku nowy „dworzec” Maltanka, którą zbudowano na wzór dawnych zabudowań kolejowych. Szachulcowy budynek stacji to jedno z najbardziej charakterystycznych budynków nad Maltą. Znajdują się tam kasy, pomieszczenia dyżurnego ruchu, pokoik kierownika, a przede wszystkim restauracja.
Maltanką kolejką muzealną?
W okresie od zakończenia II wojny światowej, z polskiego krajobrazu zaczęły znikać kolejki wąskotorowe. Wraz z rozwojem technik transporotowych, stare kolejki wąskotorowe przechodziły do historii. Torowiska rozbierano, a tabor oddawano na złom. Gdzieniegdzie stare lokomotywy ustawiano na placach zabaw lub w parkach rozrywek, aby służyły jako duże zabawki. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX w., Maciej Matuszewski z Poznańskiego Klubu Modelarzy Kolejowych wpadł na pomysł, aby przekształcić Maltankę w kolejkę muzealną. Zamierzano sprowadzać do Poznania lokomotywy, wagony, drezyny i inne jednostki taborowe z likwidowanych kolej wąskotorowych. Tu chciano je remontować i, w miarę możliwości, włączyć do składu Maltanki. Warto zauważyć, że wiele pojazdów pochodziło z okresu międzywojennego, a nawet pamiętało I wojnę światową.
Pomysł spotkał się z odzewem w całym kraju. Udało się pozyskać m.in. dwa parowozy pochodzące z lat dwudziestych, wyprodukowane w firmie A. Borsig. Wcześniej stanowiły one element kolejki przemysłowej w Zakałach Azotowych w Chorzowie. W związku z likwidacją Jarocińskiej Kolei Dojazdowej, PKP przekazało klubowi cześć taboru, w tym: wagony towarowe, pług śnieżny, drezynę motorową, wagon osobowy. Prawdziwy rarytasem był jednak wagon motorowy MBxc1-41, wyprodukowany w 1931 r. Poznańskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego nr 2 przekazało dwie lokomotywy Wls40, które swego czasu pracowały przy budowie ratajskich osiedli. Klub pozyskał z Gołuchowa tabor po dawnej Kolei Leśnej w Lipie.
Stacja Maltanka, źródło: fotopolska.eu
W sumie klub pozyskał 32 jednostki taborowe, takie jak: wagony, lokomotywy spalinowe, drezyny, itp. Większość pojazdów przechowywano na terenie dawnej firmy Instal przy ul. Wileńskiej. Tam też uruchomiono niewielki warsztat. Niestety, część pojazdów była w dość kiepskim stanie. Ich remont wymagał znacznych nakładów finansowych. Członkowie klubu zamierzali część z pojazdów wprowadzić do eksploatacji na Maltance, a to wymagało pracy i pieniędzy. Rozpoczęto więc poszukiwanie sponsorów, co na początku lat dziewięćdziesiątych XX w., nie było łatwe.
Ostatecznie członkom klubu udało się wyremontować i wprowadzić do eksploatacji kilka pojazdów. Jednym z nich był słynny „Ryjek”, czyli wagon motorowy MBxc1-41, nazywany tak ze względu na charakterystyczną wysuniętą komorę silnika. Remont przeprowadziły ZNTK. Wagon został wprowadzony do eksploatacji w 1994 r. Jeździł głównie zimą, a za sterami zasiadali członkowie klubu, oczywiście po odpowiednim przeszkoleniu. „Ryjek” został wycofany ze służby dziesięć lat później. Dużym wyzwaniem dla klubowiczów był remont parowozu „Borsig”. Przeprowadziła go Fabryka Pojazdów Szynowych HCP SA, a środki na te cel przekazało kilka poznańskich firm. „Borsig” jeździ po torach Maltanki do dzisiaj. Oprócz tego, w skład taboru Maltanki wchodzi wagon osobowy o nazwie „Kowbojka” ze względu na charakterystyczny odkryty pomost. Udało się także wyremontować i wprowadzić do eksploatacji m.in.: wagon-cysternę, kryty wagon warsztatowy, tender doczepny do parowozu, przerobiony z pługa wąskotorowego oraz trzy drezyny wąskotorowe.
Lokomotywa Tx26-423, źródło: Wikimedia.
Starania członków klubu o przekształcenie Maltanki w kolej muzealną nie zostały jeszcze zakończone. Największy problem, z którym zmagają się entuzjaści z klubu, to znalezienie odpowiedniego miejsca, w którym możliwe stałoby się eksponowanie pojazdów. Miejmy nadzieję, że uda się znaleźć takie miejsce i muzeum powstanie.
Kolejka Parkowa Maltanka to niezwykła atrakcja Poznania, tym bardziej, że niewiele zostało już w Polsce czynnych kolejek wąskotorowych. Już za dwa miesiące kolejka ponownie ruszy na tory.
M. Malczewski, Maltańska Kolejka Dziecięca – Kolej Muzealna Maltanka, w: Koleje, „Kronika Miasta Poznania”, nr 4, 2013.
M. Malczewski, Poznańska Kolejka Dziecięca, w: Koleje, „Kronika Miasta Poznania”, nr 4, 2013.
Przeczytaj poprzedni wpis
KATALOG DOMU SPORTOWEGO JANA WIENCKA Z 1929 ROKU
