POMNIKI POLEGŁYCH W POWSTANIU POZNAŃSKIM 28-30 CZERWCA 1956 ROKU
Pomnik Poległych w Powstaniu Poznańskim upamiętania osoby, które poniosły śmierć podczas wydarzeń, jakie rozegrały się na poznańskich ulicach od 28 do 30 czerwca 1956 roku. Zlokalizowany jest przy ulicy Jana Kochanowskiego, gdzie znajdowały się budynki Urzędu Bezpieczeństwa i miały miejsce najcięższe walki.
Nazwa pomnika nieodparcie kojarzy mi się z wierszem Ryszarda Daneckiego Poległym, napisanym w 1956 roku, a opublikowanym w piśmie „Wyboje”, które ukazało się w pierwszą rocznicę tych tragicznych zdarzeń. Poeta wspominał, że pierwotny tytuł wiersza brzmiał Poległym w czerwcu 1956, ale cenzura wykreśliła słowa ułatwiające identyfikację.
Rozszerzone nieba źrenice,
słonecznych wybuchów cisza –
pamięć o was, co polegliście –
trwała i niekrzykliwa…
Wokół słońca i własnej osi –
więc w kir nocy dni będą czernieć
i co roku maki będzie znosić
na wasze groby czerwiec…
Poznań 1956
Inicjatywa powstania pomnika narodziła się podczas spotkania członków Klubu Pamięci Poznańskiego Czerwca ’56 działającego przy NSZZ „Solidarność” Region Wielkopolska, które odbywało się salce katechetycznej na plebanii kościoła Najświętszego Zbawiciela, a wnioskodawcą był Eugeniusz Goliński. Ten uczestnik wydarzeń Poznańskiego Czerwca i autor monografii Pomniki Poznania zaproponował, by trwale upamiętnić miejsce krwawych walk toczonych w pobliżu budynku Wojewódzkiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego.
Już 7 lutego 1990 roku powołano Komitet Budowy Miejsca Pamięci, a miesiąc później, 6 marca 1990 roku na zebraniu Klubu Pamięci odczytany został akt erekcyjny, na którym uczestnicy spotkania złożyli swoje podpisy. Zgromadzeni przeszli na ulicę Kochanowskiego, gdzie odśpiewali pieśń Boże, coś Polskę, a ksiądz Włodzimierz Okoniewski poświęcił akt erekcyjny oraz brzozowy krzyż, który umieszczono w miejscu, gdzie powstać miał pomnik.
Uroczyste odsłonięcie Pomnika Poległych w Powstaniu Poznańskim odbyło się w 34. rocznicę Czarnego Czwartku – 28 czerwca 1990 roku. Obok dwumetrowego, kamiennego głazu stanęła Warta Reprezentacyjna Garnizonu Poznańskiego, harcerze i członkowie Klubu Pamięci Poznańskiego Czerwca 1956 oraz poczty sztandarowe. Symbolicznej inauguracji pomnika dokonała Helena Przybyłek-Poręba, poznańska tramwajarka, która została postrzelona podczas manifestacji, gdy trzymała w rękach biało-czerwony sztandar. Uczestnicy uroczystości przeszli później na plac Mickiewicza, gdzie pod Poznańskimi Krzyżami odbyły się główne obchody, zakończone mszą świętą odprawioną w intencji ofiar Poznańskiego Czerwca w kościele Dominikanów.
Głównym elementem założenia pomnikowego jest dwumetrowy głaz narzutowy, którego szczyt zwieńczony jest pełnoplastyczną figurą orła zrywającego się do lotu. Na kamieniu umieszczona jest tablica pamiątkowa zaprojektowana przez prof. Józefa Petruka, w jej górnej części znajduje się godło państwowe, a niżej napis:
Tu walczyli i ginęli w czerwcu 1956 roku
bohaterscy uczestnicy robotniczego protestu
za wolność, pracę i chleb.
Niech pamięć o nich trwa w nas.
Klub Pamięci „Niepokonani” 28–VI–1990
W 1994 roku założenie pomnikowe zostało zamknięte murem wykonanym z granitowych kostek, który zwieńczony został dwuczęściową listwą z nazwą pomnika:
POMNIK POLEGŁYCH W POWSTANIU POZNAŃSKIM
28-30 CZERWCA 1956 ROKU
Ostatecznie, prace nad założeniem pomnikowym zakończone zostały w 1996 roku, gdy na murze umieszczone zostały brązowe tablice z imionami, nazwiskami oraz wiekiem osób poległych w dniach poznańskiego zrywu, a od frontu założenie ozdobione zostało kartuszem z powstańczym krzyżem oraz tabliczką informującą o fundatorach:
Pomnik ten powstał z inicjatywy
Związku Kombatantów i Uczestników
Powstania Poznańskiego Czerwca 1956 R.
Projekt J. Petruk, odsł. 23 X 1996.
W związku z pomnikiem doszło do pewnego incydentu. Krótko przed obchodami 45. rocznicy Czarnego Czwartku, dokładnie 6 czerwca 2001 roku skradzione zostały tablice z nazwiskami poległych poznaniaków. Czyn był wyjątkowo bulwersujący ze względu na memoratywny charakter zagrabionego mienia oraz uczynienie tego tuż przed uroczystymi obchodami rocznicy poznańskiego zrywu, a o bezczelności sprawców świadczy dokonanie zuchwałego rabunku kilkadziesiąt metrów od Komendy Miejskiej oraz Komendy Wojewódzkiej Policji. Dzięki ofiarności sponsora (nie wyjaśniono, czy odkupił od złodziei skradzione tablice czy ufundował nowe) 6 spośród 9 zawisło na murze w przeddzień 45. rocznicy wydarzeń – 27 czerwca 2001 roku.
Stojąc przed pomnikiem ofiar Powstania Poznańskiego, na którego tablicach zapisane są nazwiska poległych, warto sobie uświadomić, że do dziś dokładnie nie wiemy, ile osób zginęło w dniach 28-30 czerwca 1956 roku w Poznaniu ani ile zmarło w następnych tygodniach, miesiącach czy latach na skutek odniesionych ran. W 1956 roku władze komunistyczne twierdziły, że na ulicach miasta poległy 53 osoby, natomiast w pierwszej monografii na ten temat – Poznański Czerwiec 1956 pod redakcją Jarosława Maciejewskiego i Zofii Trojanowiczowej wskazano, że śmierć poniosły 73 osoby. Mirosław Sławeta, prokurator IPN prowadzący śledztwo w sprawie Poznańskiego Czerwca, mówi o 58 zabitych, zaś w wydanej w tym roku pracy Rozstrzelano moje serce w Poznaniu. Poznański Czerwiec 1956 – straty osobowe i ich analiza Łukasz Jastrząb zweryfikował te dane i ustalił liczbę ofiar na 57 osób:
1. Roman Bentke - 18 lat - uczeń Technikum Łączności - zmarł 28 czerwca 1956
2. Henryk Błażejak - 16 lat - uczeń tokarski Zasadniczej Szkoły Zawodowej na ul. Inżynierskiej w Poznaniu - zmarł 8 lipca 1956
3. Sylwester Boroń - 25 lat - główny technolog Wojewódzkiej Fabryki Metalowej w Wolbromiu - zmarł 28 czerwca 1956
4. Zdzisław Braun - 26 lat - kierowca - zmarł 28 czerwca 1956
5. Walenty Cieślik - 20 lat - pracownik fizyczny w Rzeźni Miejskiej - zmarł 28 czerwca 1956
6. Jakub Czekaj - 21 lat - rolnik - szeregowy 10. Wielkopolskiego Pułku KBW - zmarł 28 czerwca 1956
7. Michał Dąbrowicz - 23 lata - inspektor produkcji w Poznańskim Zjednoczeniu Robót Lądowo-Inżynieryjnych - zmarł 28 czerwca 1956
8. Kazimierz Dutkiewicz - 17 lat - elektromonter Wydziału Sieci MPK - zmarł 28 czerwca 1956
9. Bronisław Falasa - 22 lata - pomocnik maszynisty, szeregowy-strzelec w 10. Sudeckiej Dywizji Pancernej - zmarł 28 czerwca 1956
10. Ryszard Ficek - słuchacz Szkoły Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych w Poznaniu - zmarł 7 lipca 1956
11. Tadeusz Franke - 31 lat - ucinacz pilników, szofer - zmarł 28 czerwca 1956
12. Bogdan Frankowski - 22 lata - chorąży Wojewódzkiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego - zmarł 28 czerwca 1956
13. Andrzej Gliński - 15 lat - uczeń Technikum Łączności - zmarł 28 czerwca 1956
14. Kazimierz Graja - 31 lat - porucznik WudsBP - zmarł 28 czerwca 1956
15. Henryk Grześkowiak - 24 lata - pracownik fizyczny w Poznańskich Zakładach Przemysłu Piekarniczego - zmarł 28 czerwca 1956
16. Andrzej Hoppe - 18 lat - uczeń ślusarski Zasadniczej Szkoły Zawodowej przy ul. Inżynierskiej w Poznaniu - zmarł 28 czerwca 1956
17. Zygmunt Izdebny - 26 lat - wartownik w WUdsBP - zmarł 28 czerwca 1956
18. Czesław Jackowski - 41 lat - pracownik W-8 w Zakładach im. Józefa Stalina (Cegielskiego) w Poznaniu - zmarł 11 listopada 1956
19. Zbigniew Janczewski - 20 lat - absolwent Technikum Budowy Taboru Kolejowego - zmarł 28 czerwca 1956
20. Jerzy Jankowiak - 16 lat - uczeń w zakładzie szklarskim Franciszka Letkiewicza przy ul. 23 Lutego 8 - zmarł 28 czerwca 1956
21. Roman Jankowski - 43 lata - rzemieślnik specjalista w Oddziale Elektrotechnicznym ZNTK - zmarł 28 czerwca 1956
22. Zbigniew Joachimiak - 28 lat - technik kreślarz w Poznańskiej Fabryce Maszyn Żniwnych - zmarł 28 czerwca 1956
23. Władysław Kaczmarek - 26 lat - ślusarz - pomocnik traktorzysty w Zakładach Mięsnych w Poznaniu - zmarł 28 czerwca 1956
24. Seweryn Kapitan - 18 lat - uczeń-robotnik Państwowego Monopolu Tytoniowego - zmarł 28 czerwca 1956
25. Zenon Kliche - 17 lat - uczeń - zmarł 28 czerwca 1956
26. Leon Klój - 16 lat - uczeń tokarski w Zakładzie Remontowo-Montażowym Przemysłu Mleczarskiego przy ul. Krotowskiego-Krauthofera - zmarł 28 czerwca 1956
27. Czesław Kłos - 46 - ślusarz w ZNTK - 28 czerwca 1956
28. Stanisław Kołdon - 24 lata - radiooperator Stacji Obsługi Technicznej w Pile - zmarł 28 czerwca 1956
29. Jan Kowalczyk - 39 lat - pomocnik palacza w Poznańskich Zakładach Przemysłu Spirytusowego - zmarł 28 czerwca 1956
30. Franciszek Krystek - 31 lat - starszy sierżant MO - zmarł 17 października 1956
31. Marian Kubiak - 19 lat - monter w Urzędzie Telekomunikacyjnym - zmarł 29 czerwca 1956
32. Wiesław Kuźnicki - 16 lat - uczeń Technikum Geodezyjnego - zmarł 28 czerwca 1956
33. Franciszek Lipski - 53 lata - palacz Zakładów im. Józefa Stalina - zmarł 28 czerwca 1956
34. Roman Makowski - 28 lat - kreślarz-konstruktor ze Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Terenowego i Drobnego w Poznaniu - zmarł 28 czerwca 1956
35. Mikołaj Matwiejczuk - 25 lat - sekretarz Zarządu Okręgowego Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Terenowego i Drobnego we Wrocławiu - zmarł 28 czerwca 1956
36. Czesław Malinowski - 26 lat - inżynier, absolwent Politechniki Poznańskiej - zmarł 29 czerwca 1956
37. Feliks Niemczewski - 45 lat - ślusarz w Wytwórni Pomocy Naukowych - zmarł 28 czerwca 1956
38. Jan Niemczyk - 49 lat - konduktor rewizor w PKP - zmarł 29 czerwca 1956
39. Bogdan Nowak - 19 lat - kopista offsetowy w Zakładach Graficznych im. Marcina Kasprzaka - zmarł 28 czerwca 1956
40. Henryk Nowicki - 15 lat - uczeń ślusarski Zasadniczej Szkoły Zawodowej na ul. Inżynierskiej - zmarł 28 czerwca 1956
41. Leon Ochocki - 45 lat - dekorator-tapicer w prywatnym warsztacie przy ul. Gwardii Ludowej - zmarł 29 czerwca 1956
42. Zdzisław Piskorski - 58 lat - mistrz rzeźnicki, pracownik prywatnego przewoźnika na ul. Śniadeckich 12 - zmarł 28 czerwca 1956
43. Józef Porolniczak - 28 lat - pracownik magazynowy w Rzeźni Miejskiej - zmarł 28 czerwca 1956
44. Jerzy Przybylski - 29 lat - tokarz - rzemieślnik w ZNTK - zmarł 28 czerwca 1956
45. Józef Pudys - 25 lat - pracownik fizyczny w Zjednoczonych Zakładach Rowerowych na ul. Garbary 8 - zmarł 28 czerwca 1956
46. Leszek Raś - 26 lat - technik budowlany w Zjednoczeniu Instalacji Sanitarnych i Elektrycznych Budownictwa Miejskiego - zmarł 28 czerwca 1956
47. Alfred Rau - 16 lat - uczeń, pomocnik ślusarski w Poznańskim Przemysłowym Zjednoczeniu Budownictwa przy ul. Kopanina - zmarł 28 czerwca 1956
48. Marian Sępkowski - 28 lat - podporucznik 19. Dywizji Pancernej - zmarł 28 czerwca 1956
49. Ireneusz Sikora - 16 lat - woźny Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu - zmarł 28 czerwca 1956
50. Marian Sobalak - 32 lata - rencista frezer Wydziału W-3 w Zakładach im. Stalina (Cegielskiego) - zmarł 28 czerwca 1956
51. Roman Strzałkowski - 13 lat - uczeń Szkoły Podstawowej nr 40 - zmarł 28 czerwca 1956
52. Wacław Toma - 29 lat - kowal w Zakładach im. Józefa Stalina - zmarł 28 czerwca 1956
53. Paweł Wasylik - 47 lat - piekarz - zmarł 28 czerwca 1956
54. Kazimierz Wieczorek - 25 lat - konduktor MPK - zmarł 28 czerwca 1956
55. Jan Witkiewicz - 35 lat - robotnik PKP - zmarł 28 czerwca 1956
56. Feliks Wojewódzki - 18 lat - frezer w Poznańskiej Fabryce Maszyn i Urządzeń na ul. św. Michała - zmarł 28 czerwca 1956
57. Mieczysław Wysocki - 24 lata - grabarz na cmentarzu parafii Matki Boskiej Bolesnej - zmarł 28 czerwca 1956
Polub nas na facebooku :
www.facebook.com/PomnikiPoznania
www.facebook.com/SladamiPoznanskiegoCzerwca
Bibliografia:
1. Ryszard Danecki, Poeta pamięta, „Kronika Miasta Poznania” 2006, nr 2, s. 260.
2. Ryszard Danecki, Poległym, [w:] tegoż, Pieśni i pejzaże. Wiersze o Poznaniu i Wielkopolsce, Poznań 1981, s. 159.
3. Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 44-45.
4. MACS, Prezydent wywinął się (od) orła. Ryszard Grobelny nie zjawił się na uroczystości, „Gazeta Poznańska” 03.07.2002.
5. Przegląd wydarzeń maj-lipiec 2001, „Kronika Miasta Poznania” 2001, nr 3, s. 402-403.
6. Zbysław Wojtkowiak, Napisy pamiątkowe miasta Poznania, Poznań, 2004, s. 47-48.
7. http://poznan.wyborcza.pl/poznan/1,36039,3450290.html
Fotografie:
1. Justyna "justisza" Szadkowska.
Przeczytaj poprzedni wpis
POMNIK OFIAR CZERWCA 1956
