ZA ROK 100 LAT, CZYLI HISTORIA SPOŁEM PSS
Pan Lucjan Moros, znany i lubiany współpracownik „Poznańskich Historii” napisał kolejny bardzo ciekawy tekst, do lektury którego niniejszym zapraszam.
„Społem” Poznańska Spółdzielnia Spożywców w przyszłym roku obchodzić będzie stulecie istnienia. Przybliżamy dziś historię tej zasłużonej dla polskiego handlu spółdzielni, która stworzyła pierwszą w Poznaniu sieć sklepów
Na początku była „Zgoda”
W Wielkopolsce spółdzielczość spożywcza zaczęła powstawać w okresie międzywojennym, a duże zasługi na tym polu miało Towarzystwo Robotników Polskich na Łazarzu i Górczynie. Należały do niego także osoby, które z ruchem spółdzielczym zetknęły się zagranicą i mogły aktywnie uczestniczyć w przenoszeniu zagranicznych wzorców na polski grunt.
W dniu 29.08.1919 r. w Poznaniu odbyło się zabranie, na którym powołano spółdzielnię spożywców o nazwie „Zgoda”. Nazwa miała podkreślać solidarnościowy charakter spółdzielni oraz dostępność dla wszystkich kupców, niezależnie od poglądów politycznych. W momencie założenia Spółdzielnia Spożywców „Zgoda” liczyła 105 członków. Uchwalono statut i wybrano trzynastoosobową Radę Nadzorczą, której czele stanął dr Stanisław Mroczkowski. Rada Nadzorcza powołała cztery komisje: rewizyjną, magazynową, taborową i sklepową oraz trzyosobowy zarząd. Początek działalności handlowej spółdzielni miał miejsce 10 grudnia 1919 r., kiedy otwarto pierwsze dwa sklepy w Poznaniu – przy ul. Górna Wilda 51 oraz Łazarskiej 2. Prężna działalność „Zgody” sprawiła, że w 1939 r. spółdzielnia posiadała już ponad 50 sklepów: ponad 20 w Poznaniu i powyżej 30 w okolicach (m.in. w Opalenicy, Lesznie, Środzie, Swarzędzu, Śremie, Kórniku, Gnieźnie, Grodzisku, Kościanie, Skokach, Jarocinie, Buku i Swarzędzu), a ilość zrzeszonych w niej członków wzrosła do ponad 38 tysięcy.
Sklep PSS "Społem" przy ul. Fredry 1 (1988 r.).
Wojna i okres powojenny
W czasie II wojny światowej Niemcy zlikwidowali wszystkie spółdzielnie w Wielkopolsce. W 1945 r. podczas walk o Poznań Niemcy spalili budynek administracyjny i magazyny „Zgody” przy Tamie Garbarskiej. Niemal wszystkie sklepy spółdzielni spożywców zostały całkowicie zniszczone lub poważnie zdewastowane. Powrót do działalności handlowej nastąpił w lutym 1945 r., kiedy to najbardziej doświadczeni spółdzielcy otwarli pierwsze sklepy i pomagali zaopatrywać się w żywność mieszkańców Poznania. W listopadzie 1944 r. obradował w Lublinie Kongres Spółdzielczy, który podjął uchwałę o stworzeniu centrali spółdzielczej o nazwie „Społem”. Słowo „społem” oznacza „wspólnie”, „razem”. Nazwa ta była znana już wcześniej i nosił ją pierwszy dwutygodnik promujący ideę spółdzielczości, wydany w 1906 r. Pomysłodawcą tego tytułu dla gazety był Stefan Żeromski. W marcu 1945 r. w Poznaniu utworzono delegaturę okręgową „Społem”. Po zakończeniu wojny rozpoczęto odbudowę sieci sklepów, a w 1948 r. w Poznaniu spółdzielnie zostały zrzeszone w jedną organizację pod nazwą Powszechna Spółdzielnia Spożywców. Rozwijała się ona w szybkim tempie – w 1949 r. PSS liczyła ponad 200 sklepów (m.in. spożywcze, tekstylne i monopolowe). Dodatkowo od tego roku spółdzielnia rozpoczęła działalność w gastronomii, otwierając tzw. gospody otwarte (odpowiednik dzisiejszych restauracji) oraz gospody zamknięte (stołówki). Pod koniec lat 50. XX w. powstała Poznańska Spółdzielnia Spożywców „Społem” i zaczęła tworzyć swoje punkty usługowe: w 1958 r. w Poznaniu powstał „uniwersalny punkt usługowy” o nazwie „Samosia”, który mieścił się przy ul. Dzierżyńskiego 96 (dzisiejsza ul. 28 Czerwca 1956 r.). Można tam było wypożyczyć sprzęt gospodarstwa domowego, a także zasięgnąć porad kosmetycznych, z zakresu żywienia i mody. „Samosia” stała się prekursorem popularnych punktów usługowych „Praktyczna Pani”, które m.in. organizowały kursy z zakresu żywienia, kroju, szycia czy kosmetyki. W późniejszym okresie powstawały też ośrodki „Praktyczny Pan” – w 1977 r. jeden z nich mieścił się na Os. Wielkiego Października (obecnie Os. Pod Lipami) w Poznaniu. „Praktyczny Pan” świadczył m.in. prace z zakresu stolarstwa i blacharstwa elektrotechnicznego.
W latach 60. spółdzielnia notowała dynamiczny rozwój – budowano nowe pawilony handlowe, a w 1965 r. sieć handlowa „Społem” liczyła 335 sklepów (w tym 54 samoobsługowe). Członkowie spółdzielni angażowali się też w prace społeczne – pomagali m.in. przy budowie ogródków jordanowskich, lodowisk, imprez i wycieczek dla dzieci, a także pomagali osobom starszym i samotnym. W 1965 r. w centrum miasta (przy ul. Czerwonej Armii, dzisiejsza ul. Św. Marcin) rozpoczęto budowę Spółdzielczego Domu Handlowego „Alfa”. Ten nowoczesny wieżowiec został oddany do użytku 22.09.1969 r. i cieszył się dużą popularnością wśród poznaniaków. W asortymencie „Alfy” była m.in. odzież, obuwie i różne drobiazgi. Mieścił się tam też samoobsługowy bar kawowy i punkty usługowe, a także administracja „Społem”.
W latach 1977 – 1982 spółdzielnia borykała się z różnymi problemami, m.in. dot. ciągłości zaopatrzenia czy niedoborów towarów. W tej trudnej sytuacji rynkowej „Społem” starało się też stawiać na rozwój poprzez nowe inwestycje: powstały wówczas duże obiekty handlowe m.in. przy ul. Kącik, Traugutta czy na Os. Zwycięstwa. W 1983 r. nastąpiła zmiana nazwy na „Społem” Poznańska Spółdzielnia Spożywców – w tym czasie PSS zrzeszała ponad 61 tys. członków i posiadała niemal 700 sklepów, co czyniło spółdzielnię monopolistą na poznańskim rynku. Ciekawostką jest, że „Społem” miało wyłączność na handel takimi artykułami jak Pepsi-Cola, kubańskie pomarańcze czy pasta BHP. Z biegiem lat liczba placówek jednak malała – w 1993 r. w sieci było już tylko 166 sklepów, a w 2010 – 69. Najbardziej znane to supermarkety „Beta”, „Jowisz” czy „Kącik” oraz delikatesy „Kasia”.
Wnętrze Delikatesów "Kasia"
„Społem” u progu jubileuszu
Obecnie poznańska spółdzielnia zrzesza 475 członków, zatrudnia 441 osoby i prowadzi działalność handlową w 50 placówkach (49 sklepów w Poznaniu i 1 w Swarzędzu). Działalność „Społem” nie ogranicza się jedynie do handlu w branży spożywczej, mięsno-wędliniarskiej i przemysłowej. Ze względu na spółdzielczą formę gospodarowania ważną rolę odgrywa też praca na polu samorządowym, społeczno-wychowawczym i kulturalno-oświatowym. Poznańska Spółdzielnia Spożywców od wielu lat opiekuje się Spółdzielniami Uczniowskimi, prowadzi Koła Seniora – Spółdzielcy oraz Izbę Pamięci i Tradycji SPOŁEM Realizując wiele przedsięwzięć z zakresu spółdzielczości „Społem” PSS współpracuje z licznym gronem działaczy społecznych i bierze udział w wielu akcjach charytatywnych na terenie Poznania, wspomagając m.in. oddziały „Caritasu” i domy dziecka. Należy też do Krajowego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Spożywców „Społem” w Warszawie.
Lucjan Moros
Autor składa serdeczne podziękowania Pani Natalii Rogowskiej i Monice Jasińskiej ze „Społem” PSS w Poznaniu za pomoc w przygotowaniu tekstu.
PS Zachęcamy czytelników „Poznańskich Historii” do dzielenia się w komentarzach swoimi wspomnieniami związanymi ze „Społem”.
Źródła:
Broszura „Pięćdziesiąt lat spółdzielczości spożywców w Poznaniu”, zredagowana przez kolegium w składzie Marian Getler, Roman Czamański i Aleksander Michałkowski, wydaną w 1969 r. Wersja elektroniczną broszury znajduje się w Cyfrowym Repozytorium Lokalnym „CYRYL” (sygn. CYRYL_72_0_1_2_0001) cyryl.poznan.pl.
Filip Czekała, Miasto nie do Poznania, Wydawnictwo Poznańskie 2017.
https://sjp.pwn.pl/slowniki/Spolem.html
www.wikipedia.pl (hasło „Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Społem”)
Wykorzystano fotografie z archiwum Społem Poznańskiej Spółdzielni Spożywców oraz z kolekcji „Sklepy, witryny, dekoracje 1970-1989 PSS „Społem” znajdującej się w Cyfrowym Repozytorium Lokalnym „CYRYL”.
Przeczytaj poprzedni wpis
KAISERGARTEN, CZYLI NIEZWYKŁY POZNAŃSKI TEATR VARIETE
